AGAJA
KUYO

BARUPE

WECHE DONGRUOK

MBAKA

NONRO

JEXJALUO ****

NGECHE LUO

GI GWENG'

THUM

TEDO

LUO KITGI GI TIMBEGI

SIGENDNI LUO

THUOND WECHE

 
 
 
 
 
 
 
 

Nwang' e-mail ka jaluo.com

THUOND LUO: OKOTH WUOD AMOLO

Osendiki kitape mathoth ma wuoyo kuom thuond luo. Thoth kitape gi wuoyo kuom yawuot Luo mane odak ekind higa mar 1800 to nyaka 1945. Moselal Ker Paul Mboya to gi Shadrack Malo osemiyo Joluo masani ong’eyo thuondgi mane odak e higni go. To ji mangeny paroni ka wawuoyo kuom thuond Luo, to wawacho mana jogo manodak ehigni piero apar achiel kata piero apar riyo mosekadhogo. Ooyo. Moselal Tom Mboya, Argwings, Ker Paul Mboya Oginga Odinga to gi jomako ne gin thuondi.  Omiyo ber kawadhi mbele gi kama jondiko ariyogo ( Ker Mboya gi Malo) ne ogikie. Ma ema omiyo akaw thuoloni mondo alerne joluo sigand omuga moro mane odak epiny Kano, kamoro ni Kolwa, dhot matin Kakwema. Nyinge ne en Okoth wuod Amolo

Okoth wuod Amolo nenore ni nonyuol ekind ehiga mar gana achiel piero apar ochiko gi apar-ga-riyo (1912) kod gana achiel piero apar ochiko gi apar-ga-ng’wen (1914). Kane pod ongima ne owacho ni Lueny mar piny mokuongo noyudo ka oseng’eyo wuoth. To ka jomanodhi kedo oduogo to noyude ka koro en ng’at inayalo ooro.  (Wangeyo sani ni lweny mokuongo nogore ekind higa mar 1914-1919) . Okoth nonyuolore wuoyi maranjogo ahinya. Borne ne romo fut abiriyo, kendo nodongo gi dende te. Ogich bade gogich tiende ne duong miwuoro. Pany luete ne rang’ongo ndi kendo kanomosi to lueti nyumore mana emare malal nono. Ne en nyathi mar adek ekind yawuoyi adek gi nyako achiel. Nyako emane chogo eodgi.

Okoth nodongo e ngima machal mana gi jomoko egweng;no. Kaka joma chom ne dak, yawuoyi ne kwayo dhok kendo tiyo tije moko ma nyathi madichuo onegoti. To tekone nochako nenore ka koro opong. Endalogo amen ne nitie, kende ng’ato kang’ato  ne iketo mana gi mbasne mondo oyigo. Okoth ne nyago mbesege te. Kakane omedo dongo ekaka ne tekre nemedore kendo humbe ne landore ahinya. Ji koro ne oluore kendo nochopo kama oyi nyaka gi joma okuongone ma ogopiny. Nong’eye eyi kolwa mangima nyaka eyi libamba.

Kochopo higa mar gana chiel piero apar ochiko gi piero angweng- ga-ariyo( 1942) wasungu nobiro epiny Luo kamako ji mondo oter elweny gi thuon. Thoth ji ne luor dhi kedo to Okoth ne owuok ekind oganda mang’eny monyiso jasungu ni odwaro dhi elueny. Ji nohum nono. Bang’ mani ne otere Maseno ekambi jolueny kendo kane en kuno, nopuonjore gik mathoth ahinya, kaka fundi baw, goyo kulumbete, goyo nyatiti to gi goyo gita. Ne odak elweny nyaka higa mar gana achiel piero apar ochiko piero angwen-ga-bich (1945). Kendo nodhiye epinje mangeny kaka Misiri( Egypt), Abisinia( Ethopia) to Bama (Burma)

Okoth ne oa olueny ka omedo pong. Kanowuotho to ogwande nemuoch ni rwat, rwat. Kendo notek manonyalo kunyo bur ngat motho en ngat achiel kende. Ne oa elweny gi nyatiti to gi kulumbete, duto mane ogoyo ka omiyo go ji mor. Ma ne omedo lando humbe kendo niluonge kuonde maboyoboyo mondo odhi omor ji. Kama nogoye thum ne ok odwarie tugo. Ngata angata manokelo oyuma ebudho ne orako mana gi kanyo. Wachore ni kane ogothum epiny mar Kisumo karateng, jal moro ne dwaro mondo oketh budho. Okoth nochungo thum, minomake. Nogoye piny matek ma onding’e otur.

To gima omiyo okoth ong’ere ahinya en amen. Kanowuok elweny noyudo ka thuondi moko bende osemedore eyi Kolwa to gi libamba. Edhod Kano moro ni Kobura nenitie jal moro ni Ajumbo. Jalni ne en ratego ahinya kendo ji noluore. Ne okuongo ne Okoth kuom nyuol, omiyo ne pok giyi nyakanene. Endalo mapiny netwo Jo kobura gi Jo kolwa neumbo pi ewath achiel.  To Ajumbo ne tamo mond Kolwa umbo pi kendo ne oriembogi to ng’ama ne nyalo kwere ne onge. Omiyo wachni ne oter enyim jodong gweng’ kendo ne ging’ado ni ka mond kolwa dwaro dhi kulo to nyaka wuod Kolwa moro yi managi Ajumbo. Okoth noyie kendo nochiwore ni giradie amen. Chieng amendni wach ne lich kendo ji duto, mon gi nyithindo nochokore dhi neno amend Okoth gi Ajumbo. Koromo kar onyango, yowuoyi norado kamon goyo sigalagala koni gi koni. Amendni notwore kuom dakika mogwarore to bang’e Okath noting’o Ajumbo malo manogoyo piny matek ma bade otur. Chakre chieng’no mond kolwa ne umbo pi kaka gidwaro. Okoth nodhimbele gi goyo thum to gi nyagoji e amen.

Chieng moro joma nedhie poudho gokinyi nopo koneno rao moro mawadgi okayo. Kaka rao en le malich jogo notoyo ngwech kendo wachni nolandore kamach egweng’. Piyopiyo nono yawuoyi nakawo tongegi gi gikgi moko mag lueny mondo gidhi giked gi raoni. To ji mangeny kane otundo machiegni gi leni kihondko ne makogi kendo onge nga’to manesudo bute. Bende ne osechako bedo mager kendo oruto. To kawach nochopo ne Okoth kama ne entie, nokaw tong gi kuot gi ojalo(beti). Noringo matek kodhi kama rao netie. To kanoneno rao, no sudo machiegi kendo ji ne temo kwere ni leni nyalo hinye. To neokodewogi, kendo nomedodhi komako tong elwete kor achwich to okumba gi ojalo elwete kor acham. Kano odong gi ondamo madirom  apar nodiro tong kodimbo kop rao. Lew tong nolal nono edend rao. Gini nobuogo rao mi otemo chako ng’wech. Okoth kaneno kamano nokaw ojalo kendo ochako law rao. Nojuke mong’ado odond tiende machien. Rao nogore piny kendo me ok onyal chung. Jomoko manochung’ kanoneno kamano, to medo monjo rao. To gima ne omedoji wuoro to en ni kata ka rao ne osegorepiny kamano, to onge ngato kata achiel mane nyalo diro tong’ matuch piene.

Okoth no medo timo gik mangeny modhieroji. Nochako puro okinyi mangich to nyaka edier odiechieng. Kane odhi ka kongo to nomadho busa chiegni a gulu achiel. Omiyo niluonge ni nyamuche. To kata e chiemo nochamo kuon gi rech mang’eny. Nohero miend ramogi kendo en achiel kuom jotend joluo mane odhi miel ne Ker mokuongo, Jomo Kinyatta chieng yudo loch. Kochopo higa mar gana chiel piero apar ochiko piero abiriyo-ga-awuchiel (1976) Okoth nowar kendo nochako luwo wach Nyasaye. Noyudo batiso kendo noloko nyinge ni Jokobo Okoth. Kendo olemo edin mar Nomiya Gospel Church nyaka thone.

To samoro in ma isomo siganani ipenjorini  to Okoth wuod Amoloni bende nenigi joge. Ee, Okoth nokendo Owino nyar Oga. To kaka ungeyo ekitwa gi timbewa roteke kata omuke ok jonyuol maber. Okoth nonyuolo nyithindo adek kende, wuoyi achiel gi nyiri ariyo. Wuoyini nyinge ne Auma to ne ok okaw kit Okoth kata matin, kendo  otho maok okendo.

Kochopo tarik apar gabich, dwe mar auchiel higa mar gana achiel piero apar ochiko piero ochiko-ga-ngwen ( 15/6/1994) Okoth wuoda Amolo notho. Kendo dhano noywage mangeny. Sigand Okoth ong’e epiny Seme, Kisumo, Kajulu, Nyakach to kata mana Loka South Nyanza. To moloyo epiny mar kano kangato okwinyi, to iwachone ni abiro dhaw kodi amend Okoth gi Ajumbo.



Tinda

Ka in gi mari moro ma di wandik ka to orni
Akelo,Nyar Kager 
jaluo@jaluo.com
Daher winjo dwondi in bende, iwinjo?

Kata inyalo oro twak kod weche manyien ne: Mig. Ajos wuod Atiga
 WuonAbila@jaluo.com

GALAMORO : Riwruok mar JOLUO e Piny Ngima, orwaku uduto mondo ubed e kanyakla mar burani. Ornwa nyingi gi nondi kaka obedo. Riwruok e teko joka Nyanam.

WENDO MIWA PARO

OD PAKRUOK